Maria Kleniewska

 

Maria z Jarocińskich żona Jana Kleniewskiego to jedna  z aktywniejszych polskich działaczek społecznych przełomu wieków. Nie doczekała się zasłużonego, odrębnego książkowego opracowania,  nie zauważyli i nie docenili ją historycy, tak jak teścia, męża czy syna Witolda. Może zaważyło na tym jej ziemiańskie pochodzenie , głęboki katolicyzm czy sympatie polityczne, (skłanianie się ku Narodowej Demokracji). Charakter działań Marii Kleniewskiej określał zarówno program pozytywizmu, tzn. organiczna praca u podstaw, idea socjalizmu narodowego, priorytet oświaty i wychowania, nauka zawodu, samoorganizowanie grup społecznych, zwłaszcza kobiet, jak i głęboka wiara i katolicka myśl społeczna.

Maria z Jarocińskich urodziła się 29 czerwca 1862 roku w Niedźwiedziej Woli w ziemi łęczycko-sieradzkiej , w rodzinie o żywych tradycjach patriotycznych. Wśród jej przodków znajdowali się żołnierze wojsk koronnych , Księstwa Warszawskiego i uczestnicy zrywów niepodległościowych.   Jej osobowość ukształtowała matka- osoba głęboko religijna, wszechstronnie wykształcona, dbająca o gruntowne wykształcenie dzieci, surowa i apodyktyczna, i babka Eufrozyna z Dąbskich Wojciechowa Jarocińska z Zadzimia, działaczka społeczna, opiekunka wiejskiej biedoty. Po zakończeniu  domowej edukacji,  w latach 1876-1879 Maria kształciła się na krakowskiej pensji urszulanek, gdzie  wychowywano uczennice w atmosferze pozbawionej bigoterii  i w duchu wartości patriotycznych. W październiku 1879 roku w Krakowie w czasie głośnych obchodów 50-lecia pracy pisarskiej Józefa Ignacego Kraszewskiego, poznała 34-letniego ziemianina z Lubelszczyzny, właściciela dóbr Kluczkowice w powiecie puławskim, Jana Kleniewskiego.

Jan i Maria Kleniewscy Jan i Maria Kleniewscy w 1880 r.

Podobnie jak ona pochodził on z rodziny kultywującej tradycje patriotyczne, cieszył się opinią doskonałego gospodarza i społecznika. Pomimo dużej różnicy wieku, młodzi przypadli sobie do gustu. Kleniewscy pobrali się 20 stycznia 1880 roku w Krakowie. Tak rozpoczęło się ich długie współżycie, pełne szczytnych planów, realizowanych z ogromnym rozmachem. Podejmowane przez małżonków różnorodne działania społeczne nie miały precedensu w dziejach postyczniowej Lubelszczyzny, a Kluczkowice stały się wyjątkowym miejscem nie tylko na mapie guberni, ale i całego Królestwa Polskiego. Inicjatorką większości przedsięwzięć była Maria. Szczególne miejsce w jej poczynaniach miała działalność oświatowa Wkrótce po ślubie zaczęła nawiązywać relacje z okoliczną ludnością chłopską, odwiedzała chorych i wiejską biedotę, udzielała rad dotyczących porządku, higieny i opieki nad dziećmi. Około 1884 roku rozpoczęła tajną naukę dzieci folwarcznych.Maria Kleniewska z dziećmiW roku 1886 zorganizowano pierwszą w majątku ochronkę, która pełniła również rolę tajemnej szkoły elementarnej. Tajne szkółki zorganizowano w większości z dziesięciu folwarków wchodzących w skład kluczkowickich dóbr, w kilku powstały ludowe biblioteki.  Naukę prowadziła Maria Kleniewska, jej dzieci oraz opłacane przez dwór nauczycielki.  W majątku istniała również niejawna szkółka, w której uczyły się córki oficjalistów folwarcznych i wiejskich organistów. Od 1905 roku w szkołach zawodowych, ochronkach, przedszkolach i żłobkach żywiono i kształcono ponad 740 osób.Około 1890 roku Kleniewska założyła w Kluczkowicach szwalnię, gdzie uczono dziewczęta  zawodu, jak również przygotowywano  do pracy w gospodarstwie domowym. Pod koniec XIX w. powstał we Wrzelowcu pierwszy warsztat koszykarski, następny – około 1904 roku w Brzozowej, przy cukrowni „Zagłoba”. Materiału do wykonywanych koszy i mebli dostarczały założone przez Kleniewskich plantacje wikliny. Zdolniejsze dzieci Kleniewska kształciła dalej, by po powrocie ze szkół i wyższych kursów były jej pomocą a nabytą wiedzę szerzyły w rodzinnych stronach. Kleniewska zajmowała się również szeroką pracą edukacyjną wśród młodych ziemianek.Organizowała dwumiesięczne kursy społeczno-gospodarcze dla dziewcząt ze środowiska ziemiańskiego. W ramach szkolenia uczono przetwórstwa owocowego, uczestniczki odbywały praktyki w kuchni, spiżarni, pralni, mleczarni, apteczce, ambulatorium oraz założonym przez Kleniewskich szpitaliku. Za prowadzoną nielegalnie działalność oświatową i patriotyczną  Kleniewska była wielokrotnie karana przez władze carskie. Ochrony zostały zamknięte, zaś Kleniewską zmuszono do podpisania zobowiązania, że zlikwiduje wszystkie niejawne placówki edukacyjne. Kleniewscy nie zaprzestali jednak swojej działalności. W 1905 roku powstała w Kluczkowicach szkoła na poziomie gimnazjum z inicjatywy dr Kazimierza Lutosławskiego – działacza harcerskiego i oświatowego. Placówka wzorowana na angielskim Eton mieściła się w dworze w stylu zakopiańskim, projektu Stanisława Witkiewicza.   Kolejną oświatową inicjatywą zrealizowaną przy współudziale Kleniewskich było koło Polskiej Macierzy Szkolnej w Opolu Lubelskim.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Uczestniczki kursu gospodarstwa domowego w Kluczkowicach 1910 r.

W oparciu o doświadczenia z Kluczkowic, a następnie pracę społeczną na forum ogólnopolskim podjęła się stworzenia stowarzyszenia ziemianek. Początkowo było to „Koło Pracy Kobiecej” utworzone w 1895 roku. 7 grudnia  1905 r. wszystkie koła pracy z Królestwa Polskiego połączyły się w jedno Zjednoczone Koło Ziemianek. W 1906 r. gdy działalność ziemianek zalegalizowały władze państwowe wydano drukiem Ustawę Towarzystwa Zjednoczonych Ziemianek. Naczelnym zadaniem stowarzyszenia była: Wspólna praca polskich kobiet w duchu narodowym w dziedzinie: wychowania, społecznego i ekonomicznego życia, dążenie do podniesienia poziomu wykształcenia i etycznego wyrobienia kobiet. Wyznaczone cele zamierzano realizować poprzez: zakładanie ochron, szkół, bibliotek, czytelni i muzeów, urządzanie odczytów i pogadanek oraz działalność edytorską – wydawanie podręczników, broszur i wydawnictw periodycznych. Pierwszą przewodniczącą Zjednoczonego Koła Ziemianek zostaje Maria Kleniewska a po ustąpieniu do końca życia honorową przewodniczącą ZKZ. Jednym z przedsięwzięć oświatowych Koła było zorganizowanie legalnych szkół gospodarczo-rolniczych dla wiejskich dziewcząt. Powstały szkoły  w Mirosławcach, Grędzicach pod Ciechanowem, Kionczynie w Kaliskim, Lubrańcu koło Wrocławia, Nieszkowie w Kieleckim . W styczniu 1910 r, powstała Szkoła Żeńska Gospodarstwa Kobiecego zwana Szkołą Ziemianek w Nałęczowie.

sztandar Sztandar Zjednoczonych Ziemianek z hasłem “Z Bogiem i Narodem” autorstwa Marii Kleniewskiej, poświęcony w 1919 r. przez biskupa Teodorowicza.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Kurs gospodarstwa domowego – zajęcia w laboratorium. .

 W maju 1913 r. Maria Kleniewska wraz z małżonką profesora filozofii UJ Maurycą Staszewską zorganizowała w Krakowie Zjazd Kobiet Polskich. Pokłosiem krakowskiego zjazdu było zorganizowanie Biura Porady dla Polek „Gościna”.W 1914 r. w dniach 28 -29 czerwca w porozumieniu z „Gościną” zwołano do Krakowa drugi Zjazd Kobiet Polskich, na który zaproszono również włościanki.
Podczas wojny Kleniewscy pozostali w Kluczkowicach. W czerwcu 1918 roku przekazali majątek dzieciom, a sami przenieśli się do Zagłoby. Starszy syn Witold otrzymał folwarki Szczekarków, Wilków i Lemszczyznę, młodszy Przemysław dostał Kluczkowice,   Góry Kluczkowickie i Kręciszówkę  a córka Halina folwark Łaziska. Jan i Maria Kleniewscy przenoszą się do drewnianego dworu w Zagłobie. Jan Kleniewski umiera na grypę hiszpankę 28 grudnia 1918 r. w Warszawie.  Po podziale majątku między dziećmi, swoją część (1/4 majątków dzieci) Maria przeznacza na trzy cele: budowę kościoła w Zagłobie, sfinansowanie powołanej w 1930 r. Fundacji „Służba Narodowa” – do zabezpieczenia materialnego działalności bratek, oraz na działalność społeczną na Powiślu i poza nim.  W 1923 r. przenosi się do murowanego dworu w Dratowie, gdzie zarządzała przyległym do dworu gospodarstwem ( Folwark z oborą, spichlerz i stodoła). Hodowano tam krowy, konie, rasowe kury, owce, króliki). Maria Kleniewska przekazuje pewne sumy na cele charytatywne: dofinansowuje zakład w Laskach pod Warszawą i dom w Puławach przeznaczony na cele społeczne. Wraz z innymi rodzinami ziemiańskimi wspomaga budowę i organizację Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Prowadzi lokalną działalność społeczną w Dratowie: 1921 zakłada obóz skautek, Koło Gospodyń Wiejskich, ochronkę dla dzieci wiejskich, buduje dom dla ochronki tzn. „Piastową Chatę”, zakłada Koło Młodzieży Katolickiej. W czasie wojny polsko – bolszewickiej w latach 1919-1920 Maria pracowała w warszawskim Komitecie Obywatelskim Obrony Narodowej. Włączała się również w działalność komitetu Ochrony Śląska.

.Maria Kleniewska - rys. A.Michalaka, II wojna światowa Maria Kleniewska, rysunek autorstwa Antoniego Michalaka.

Budowa kościoła w Zagłobie. 8 lutego 1906 r. na zlecenie Jana Kleniewskiego warszawskie Koło Architektów ogłosiło konkurs architektoniczny na budowę kościoła w stylu „ jak najbardziej swojskim polskim” Wygrał projekt Stanisława Skórewicza, budynek kościoła w stylu zakopiańskim z czerwonej cegły. 20 sierpnia 1907 r.nastapiło poświęcenie kamienia węgielnego pod nową świątynią przez ks. Antoniego Chotyńskiego. Warunkiem budowy kościoła w Zagłobie było :wyznaczenie proboszcza przyszłej parafii, powołano ks. Waleriana Markla i rygowanie parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Królowej Polski, co nastąpiło 7 maja 1923 r. Ok. 1935 świątynia stanęła w stanie surowym. Było wiele projektów wystroju wnętrz, niezrealizowanych z różnych przyczyn. Pierwsza msza odbyła się 25 stycznia 1939 r. – msza żałobna zamordowanego przez cyganów budowniczego świątyni ks. W. Walencika W latach 1942-43 prof. Antoni Michalak wykonał część fresków , nad ołtarzem głównym _ ukoronowanie Najświętszej Panny Marii , z boku przy klawikordzie postać Marii Kleniewskiej.  Po śmierci Marii, Biskup Stefan Wyszyński konsekrował świątynię 24 czerwca 1948 r.                                                    skorewicz-2Rodzina Kleniewskich poniosła w czasie II wojny światowej ogromne straty, większość majątku została skonfiskowana ( Łaziska, Kluczkowice, Szczekarków). Wielu członków Rodziny Kleniewskich brała udział w walkach z okupantem, działali w ruchu oporu. Wnukowie Marii : ulubiony Olgierd Jerzy Iłłakowicz został pod koniec wojny jednym z najwyższych przywódców Narodowych Sił Zbrojnych, Witold Maria Iłłakowicz był podporucznikiem w oddziale AK „Sosna”, brał udział w powstaniu warszawskim, więziony w oflagu w Murnau, Adam Iłłakowicz po wyjściu z Oświęcimia walczył w jednym z oddziałów partyzanckich.W 1944 r. Maria wraz z córką Haliną Iłłakowicz zamieszkały w Kazimierzu Dolnym w wyremontowanym domu „Pod Świerkami”Pod koniec 1944 r. przenoszą się do Wiktoryna w Lublinie do sióstr pasterek na ulicę Lubartowską 85. 10 września 1947 r. Maria Kleniewska umiera po trzyletnim gościnnym pobycie u sióstr pasterek. Śmierć nastąpiła we śnie, cicho bez bólów i wstrząsów. 15 września 1947 r. po przewiezieniu trumny z Lublina, Maria Kleniewska została pochowana w grobie rodzinnym we Wrzelowcu.

              kleniewska_1

                                                                                                                       Maria Kleniewska w ostatnich latach życia.

Całe jej życie i działalność można odnieść do stworzonego przez nią hasła: „Żyć miłowaniem, prawdą i pracą”.

Literatura:

1.      Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III: Panie z dworów i pałaców: materiały III sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, 11-13 października 2006. T.1 / pod red. Huberta Łaszkiewicza. Lublin:   “Werset”,   2007.

2.      Wspomnienia Maria Kleniewska – Redakcja i opracowanie tekstu Wojciech Włodarczyk, 2002 Wilków – Regionalne Towarzystwo Powiślan .